وقتی زندگی مشترک به پایان نمی‌رسد اما صاحبِ حق مالی دیگر در میان ما نیست، پرسش‌ها به سرعت راهشان را به میز دادگاه و دفترخانه پیدا می‌کنند. بسیاری از زنان می‌پرسند: آیا می‌توانم مهریه را از اموال باقیمانده همسرم بگیرم؟ و آیا این حق نسبت به سهم‌الارث دیگر وراث تقدم دارد یا نه؟ پاسخ کوتاه حقوقی روشن است، اما جزئیات و مسیر عملی اجرا می‌تواند پیچیده باشد و به ترکیب دیون، وضعیت ماترک و رویه‌های قضایی وابسته باشد.
در این مطلب قدم‌به‌قدم با مدارک لازم، مسیر درخواست اجرائیه، نقش وراث و حدود مسئولیت آنها آشنا می‌شوید. همچنین اختلاف‌های به‌وجودآمده در محاسبه زمان ارزش مهریه و راهکارهای عملی برای افزایش شانس وصول را بررسی می‌کنیم. مثال‌های واقعی نشان می‌دهند در مواجهه با ماترک ناکافی یا تقسیم زودهنگام ترکه چه راهکارهایی پیش رو دارید. اگر می‌خواهید بدانید تقدم مهریه بر ارث به چه معناست و چگونه می‌توان مهریه را از ماترک مطالبه کرد، ادامه مطلب پاسخ‌هایی حقوقی و کاربردی به این دو پرسش کلیدی ارائه می‌دهد — همراه با راهنمایی‌هایی که برای اقدام قضایی لازم دارید.
فهرست مطالب
آیا زن می‌تواند مهریه‌اش را مستقیم از ارث شوهر بردارد؟ پاسخی روشن به پرسش رایج
بعد از فوت زوج، پرسش کلیدی این است که زن چگونه می‌تواند حق مالی مندرج در عقدنامه را وصول کند؛ پاسخ حقوقی روشن است: مهریه به‌عنوان دین متوفی شناخته می‌شود و باید از ماترک یا همان اموال باقیمانده پرداخت شود. این حکم باعث می‌شود زن بتواند علیه ترکه درخواست مطالبه کند و در صورت وجود سند رسمی یا مدارک قابل قبول، اجرائیه یا حکم دادگاه برای توقیف اموال متوفی صادر شود. بنابراین حق مطالبه مهریه پس از فوت از حیث ماهیت حذف نمی‌شود و قابل پیگیری است، هرچند ترتیب و نحوه پرداخت ممکن است به ترکیب بدهی‌ها و وضعیت ماترک بستگی داشته باشد.
پایه‌های قانونی و محل اختلاف درباره تقدم مهریه بر ارث
مطابق موازین قانون مدنی و نظریه‌های حقوقی، مهریه جزء دیون متوفی محسوب می‌شود و در شمار مطالبات خصوصی قرار دارد؛ با این وجود برخی دیون عمومی و هزینه‌های کفن و دفن قبل از سایر مطالبات پرداخت می‌شوند. عنوان دقیق “تقدم مهریه بر ارث” در مکالمات حقوقی کاربرد دارد اما به معنای اولویت مطلق نیست؛ قانون امور حسبی و رویه قضایی گاهی ترتیب خاصی برای پرداخت دیون مقرر کرده‌اند و برداشت مهریه باید در چارچوب آن صورت گیرد. در مواردی که ترکه کفایت کند، مهریه از ماترک پرداخت می‌شود و اگر کمبود وجود داشته باشد، دیون بین بستانکاران به نسبت تقسیم می‌شود مگر حکم دیگری مطرح باشد.
مراحلی که زن باید برای مطالبه مهریه پس از فوت طی کند
اولین و مهم‌ترین گام جمع‌آوری مدارک اثبات مهریه است؛ سند ازدواج رسمی یا هر دلیل قانونی دیگر باید به پرونده ضمیمه شود. گام بعدی ثبت‌نام در سامانه ثنا و تنظیم دادخواست یا درخواست صدور اجرائیه در دفترخانه‌ای است که سند در آن ثبت شده است؛ اگر مهریه در سند رسمی ثبت شده باشد، امکان گرفتن اجرائیه مستقیم و درخواست توقیف اموال متوفی فراهم است. پس از صدور اجرائیه یا حکم، اجرای توقیف و ارزیابی اموال انجام می‌شود و در صورت وجود اموال کافی، پرداخت از محل ماترک انجام می‌پذیرد. در صورت ناکافی بودن ماترک، زن می‌تواند ضمن مراجعه قضایی درخواست تقسیم ترکه با توجه به طلب خود را مطرح کند تا طلب او در تقسیم ترکه لحاظ گردد.
مسئولیت وراث در پرداخت مهریه و حدود تعهد آنها
ورثه تنها تا میزان ماترک مسئول پرداخت دیون متوفی هستند و تعهد شخصی فراتر از اموال باقیمانده ندارند. این قاعده به این معناست که اگر اموال متوفی برای ادای همه بدهی‌ها کفایت نکند، طلب‌کاران خصوصی از جمله زوجه باید با سایر بستانکاران به نسبت طلب خود تسویه شوند. با این حال اگر وراث ترکه را انتخاب و تقسیم کنند یا اموال به‌صورت غیرقانونی انتقال یابد، زوجه می‌تواند علیه وراث جهت وصول سهم خود از ماترک یا حتی مطالبه نسبت به اموالی که در اختیار وراث است اقدام کند؛ در عمل، دادگاه‌ها می‌توانند توقیف بر سهم‌الوراث اجرا کنند تا طلب زوجه تأمین شود.
پرسش‌های پیچیده: دیه، تقسیم‌نامه رسمی و زمان محاسبه ارزش مهریه
در پرونده‌هایی که دیه یا مبالغ مشابه به ترکه مربوط شده و بین وراث تقسیم شده است، زوجه معمولاً می‌تواند از آن مبالغ برای وصول مهریه استفاده کند اما در صورتی که مبالغ تقسیم‌شده صرف شده باشد، مطالبه مجدد مستلزم پیگیری حقوقی از وراث است. اختلاف دیگری که در رویه قضایی وجود دارد، تعیین زمان محاسبه ارزش مهریه است؛ برخی شعب ارزش را براساس زمان فوت متوفی محاسبه می‌کنند و برخی دیگر ارزش روز زمان اجرا را ملاک قرار می‌دهند. این تفاوت عملی پیامد مالی مهمی دارد، خصوصاً در دوره‌های تورمی. از همین رو مراجعه به آرای جدید دیوان‌عالی و مشورت با وکیل متخصص می‌تواند راهنمایی کند کدام فرمول در مورد پرونده شما محتمل‌تر است.
نکات فنی و توصیه‌های کاربردی برای افزایش شانس وصول مهریه از ماترک
برای تسهیل فرآیند، ابتدا نسخه‌ای از سند ازدواج را همراه مدارک هویتی و هر مدرک مرتبط (سند مالکیت اموالی منتسب به متوفی، فیش انتقال وجه یا مدارک مربوط به دیه) آماده کنید. درخواست صدور اجرائیه در دفترخانه محل ثبت عقد زمانی سریع‌تر نتیجه می‌دهد که مهریه در عقدنامه تصریح شده باشد. اگر ترکه هنوز تقسیم نشده، خواسته خود را پیش از تقسیم رسمی مطرح کنید تا دادگاه موضوع را قبل از صدور تقسیم‌نامه بررسی کند و امکان توقیف سهم وراث وجود داشته باشد. در شرایطی که وراث اموال را تقسیم کرده‌اند، می‌توان تقاضای رفع آثار تقسیم یا توقیف بر اموال تقسیم‌شده را مطرح نمود؛ این اقدام نیازمند شواهد و مستندات دقیق است. در نهایت، همکاری با وکیل آشنا به رویه‌های اجرایی و رجوع به آرای جدید قضایی برای تعیین زمان محاسبه مهریه از جمله اقداماتی است که احتمال وصول طلب را افزایش می‌دهد.
موارد کارگاهی: مثال‌های عملی و نکات حقوقی هنگام مواجهه با ماترک ناکافی
مثال عملی: اگر ماترک شامل آپارتمان و خودرو باشد و سایر دیون عمومی مانند مالیات و هزینه کفن و دفن پرداخت شده یا در اولویت قرار دارند، مابقی دارایی پس از ارزیابی قیمت‌گذاری به نسبت طلب‌ها تقسیم می‌شود؛ زن می‌تواند درخواست توقیف واحد مسکونی یا سهم مشخصی از آن را مطرح کند تا مهریه تأمین شود. در صورتی که ماترک به‌سرعت بین وراث تقسیم و اموال نقدی صرف شده باشد، پرونده علیه وراث جهت بازگرداندن سهم ترکه یا توقیف اموال جدید آنها قابل طرح است. هر پرونده ویژگی‌های خاص خود را دارد، از این رو تصمیم‌گیری بر اساس مدارک موجود و مشاوره با وکیل می‌تواند مسیر درست اقدامات اجرایی را مشخص سازد.
چگونه به‌صورت عملی مهریه را از ماترک پیگیری کنیم: راهبردهای سریع و مؤثر
مهریه پس از فوت زوج همچنان یک طلب حقوقی است؛ اما تبدیل این حق به دریافت واقعی، به ترتیب اقدام‌ها و مستندسازی بستگی دارد. گام‌های عملی که شانس وصول را به‌صورت محسوس افزایش می‌دهد عبارت‌اند از: جمع‌آوری و تکمیل اسناد (سند رسمی ازدواج، مدارک مرتبط با اموال متوفی)، ثبت‌نام در سامانه ثنا و درخواست صدور اجرائیه در دفترخانه محل ثبت، طرح خواسته پیش از تقسیم ترکه و پیگیری توقیف سهم‌الوراث در صورت نیاز. هم‌زمان به آرای جدید دیوان‌عالی و رویه شعب توجه کنید تا درباره زمان محاسبه ارزش مهریه و امکان مطالبه از مبالغ مثل دیه تصمیم آگاهانه بگیرید. وقتی ماترک ناکافی یا تقسیم زودهنگام رخ داده، اقدام علیه وراث برای بازگرداندن سهم ترکه یا توقیف اموال جدید راه‌حل‌های عملی هستند — مشروط بر وجود مستندات کافی. همکاری با وکیل آشنا به اجراییات و تهیه پرونده مستدل، فاصله میان حق قانونی و دریافت واقعی را کم می‌کند. در نهایت یادتان باشد: داشتن حق کافی نیست؛ پیگیری حساب‌شده، زمان‌بندی درست و مدارک مستند است که مهریه را از یک ادعا به یک وصول تبدیل می‌کند.
سوالات متداول (FAQ) درباره مطالبه مهریه از ماترک پس از فوت شوهر
۱. آیا زن می‌تواند مهریه‌اش را پس از فوت شوهر از اموال باقیمانده او (ماترک/ارث) مطالبه کند؟
بله، مهریه به‌عنوان یک دین و طلب ممتاز متوفی شناخته می‌شود و زن حق دارد آن را از ماترک (اموال باقیمانده) شوهر مطالبه کند. این حق با فوت زوج از بین نمی‌رود و زن به‌عنوان طلبکار، می‌تواند علیه ترکه درخواست صدور اجرائیه یا حکم قضایی کند.
۲. آیا «تقدم مهریه بر ارث» به معنای اولویت مطلق پرداخت مهریه است؟
خیر، «تقدم مهریه بر ارث» به این معنی است که مهریه جزو دیون متوفی محسوب می‌شود و باید قبل از تقسیم سهم‌الارث بین وراث، از ماترک پرداخت شود. تقدم مطلق نیست: با این حال، برخی دیون دیگر مانند هزینه‌های کفن و دفن و دیون عمومی (مانند مالیات دولتی) نیز بر مهریه و سایر بدهی‌های خصوصی اولویت دارند و ابتدا باید از ماترک پرداخت شوند. مابقی ماترک پس از پرداخت این دیون، صرف تسویه مهریه و سایر طلب‌های خصوصی می‌شود.
۳. مراحل عملی که زن باید برای مطالبه مهریه از ماترک طی کند، کدامند؟
مراحل اصلی پیگیری مهریه از ماترک عبارتند از:
- جمع‌آوری مدارک: تهیه سند ازدواج رسمی و مدارک هویتی.
- درخواست اجرائیه: اگر مهریه در سند رسمی ثبت شده، زن می‌تواند مستقیماً به دفترخانه محل ثبت عقد مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه علیه ماترک متوفی را مطرح کند (سریع‌ترین راه).
- طرح دادخواست: اگر سند رسمی نباشد، یا نیاز به توقیف اموال باشد، زن باید در دادگاه دادخواست مطالبه مهریه علیه وراث به طرفیت ماترک متوفی ثبت کند.
- توقیف اموال: پس از صدور اجرائیه یا حکم دادگاه، درخواست توقیف و ارزیابی اموال متوفی برای تأمین مهریه انجام می‌شود.
۴. مسئولیت وراث در قبال پرداخت مهریه متوفی تا چه حد است؟
ورثه تنها تا میزان اموال باقیمانده (ماترک) مسئول پرداخت دیون متوفی هستند.
- تعهد محدود: اگر اموال متوفی برای ادای همه بدهی‌ها کفایت نکند، ورثه تعهد شخصی برای پرداخت مهریه از اموال خود ندارند و طلب‌کاران به نسبت طلبشان از ماترک تسویه می‌شوند.
- تقسیم زودهنگام ترکه: اگر وراث ترکه را قبل از تسویه دیون تقسیم کنند یا اموال را منتقل نمایند، زن می‌تواند علیه ورثه برای بازگرداندن سهم ترکه یا توقیف اموال تقسیم‌شده اقدام کند.
۵. زمان محاسبه ارزش روز مهریه (در صورت فوت شوهر) چگونه تعیین می‌شود و چرا محل اختلاف است؟
در شرایط فوت متوفی، اختلاف در رویه قضایی وجود دارد:
- زمان فوت: برخی شعب دادگاه ارزش مهریه را بر اساس تاریخ فوت متوفی محاسبه می‌کنند.
- زمان اجرا: برخی دیگر ارزش روز زمان اجرای حکم یا زمان ارزیابی اموال را ملاک قرار می‌دهند. این تفاوت عملی در دوره‌های تورمی پیامد مالی مهمی دارد. زن باید با مشورت وکیل، جدیدترین آرای دیوان‌عالی و رویه شعبه را برای تعیین فرمول محاسباتی در نظر بگیرد.
۶. در پرونده‌هایی که ماترک ناکافی است یا شامل مبالغی مانند دیه است، چگونه می‌توان مهریه را وصول کرد؟
- ماترک ناکافی: در صورتی که اموال برای ادای همه دیون کافی نباشد، زن با سایر بستانکاران به نسبت طلب خود از باقیمانده ماترک تسویه می‌شود.
- مطالبه از دیه: در پرونده‌هایی که دیه (ناشی از فوت) به ترکه تعلق گرفته و بین وراث تقسیم شده است، زن معمولاً می‌تواند از آن مبالغ برای وصول مهریه استفاده کند. اما اگر دیه توسط وراث صرف شده باشد، مطالبه مجدد مستلزم پیگیری حقوقی است.
- اولویت اقدام: بهترین راهکار در این شرایط، طرح خواسته پیش از تقسیم رسمی ترکه است تا دادگاه امکان توقیف سهم‌الوراث و تأمین طلب زن را داشته باشد.
